Nabycie spadku – jak wygląda w praktyce?

W momencie śmierci spadkodawcy następuje tak zwane otwarcie spadku. Oznacza to, że spadkobiercy w tym momencie dziedziczą majątek po zmarłym. Aby formalnościom stało się zadość, konieczne jest uzyskanie formalnego potwierdzenia dziedziczenia. Wszystkie te czynności wchodzą w skład procedury spadkowej, której celem jest uregulowanie wszystkich zależności pomiędzy spadkobiercami.

Stwierdzenie nabycia spadku – od A do Z

W Polsce proces dziedziczenia spadku po osobie zmarłej odbywa się na dwa sposoby: poprzez zapisy testamentalne i dziedziczenie ustawowe. Należy pamiętać, że testament zawsze jest z prawnego punktu widzenia ważniejszy niż dziedziczenie ustawowe. Oznacza to, że prawo do spadku zyskuje wyłącznie ta osoba, która jest określona w testamencie. Owszem, w takich przypadkach nadal obowiązuje instytucja tzw. zachowku, ale obejmuje ona wyłącznie te osoby, które nie zostały wcześniej wydziedziczone. W pozostałych przypadkach, to jest wówczas, gdy:

– testament został sporządzony z błędami, bądź nie został w ogóle poprawnie przygotowany,

– żaden ze spadkobierców nie chce przyjąć spadku,

konieczne jest zastosowanie funkcji dziedziczenia ustawowego, to jest na podstawie pokrewieństwa, przysposobienia, a także małżeństwa. Tak czy inaczej spadkobierca musi podjąć decyzję co do tego, czy rzeczywiście jest zainteresowany tym spadkiem. Decyzja ta nie jest łatwa, gdyż w skład masy spadkowej mogą przechodzić też długi, a to oznacza dodatkowe koszty, których tak naprawdę nikt nie chce ponosić. Czas, jaki spadkobierca ma na odrzucenie spadku to dokładnie 6 miesięcy od daty, w której otwarto spadek. Aby spadkobierca mógł w całości przejąć i zarządzać swoją częścią spadku, niezbędne jest wypełnienie odpowiedniego wniosku i – w odpowiedzi – uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku. Tak naprawdę tylko stwierdzenie nabycia spadku całkowicie upoważnia do jego używania, dlatego warto je mieć. Wyżej wymienione postępowanie można uzyskać tylko wtedy, jeśli skorzysta się z pomocy sędziego lub notariusza. 

Stwierdzenie nabycia spadku w sądzie – o czym koniecznie trzeba pamiętać?

Sąd może wydać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w momencie, gdy taki wniosek zgłosi osoba zainteresowana jego posiadaniem. Mowa tu oczywiście o spadkobiercach osoby zmarłej (przy czym są to spadkobiercy zarówno testamentalni, jak i ustawowi), ale też o wierzycielach spadkodawcy itd. Tak jak w przypadku innych form dziedziczenia, spadkobierca ma aż 6 miesięcy na to, by przyjąć lub odrzucić spadek. Dopiero po upływie tego czasu może przesłać wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Co ważne, okres ten nie musi być zachowany. Jeśli wszyscy spadkobiercy (testamentowi i ustawowi) złożyli już do sądu odpowiednią informację o przyjęciu lub odrzuceniu określonych dóbr, to okres wspomnianych 6 miesięcy automatycznie ulegnie skróceniu. Dzięki temu osoby zainteresowane będą mogły szybciej przejąć pieczę nad wybraną częścią majątku, by np. zająć się jego zarządzaniem. Gdy już wszyscy spadkobiercy określili swój stosunek do spadku, spadkobierca może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, ale tylko w określonym przepisami Sądzie. Jest to Sąd, który jest właściwy dla miejsca, w którym ostatnio zamieszkiwał zmarły. 

Jak sporządzić wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Omawiany dokument powinien zawierać wszystkie najważniejsze informacje dotyczące zainteresowanych osób i przedmiotu spadku. Mowa tu oczywiście o:

– danych wnioskodawcy,

– danych osób, które są zainteresowane pozyskaniem spadku,

– odpisie aktu zgonu spadkodawcy,

– dokumentach, które poświadczają jakiekolwiek pokrewieństwo (relację) ze zmarłym; są to m.in. akt urodzenia lub małżeństwa,

– żądanie względem spadku i uzasadnienie dotyczące tegoż żądania,

– spis dóbr, jakie wchodzą w skład masy spadkowej,

– podpis osoby, która wniosek składa.

Jeśli spadkodawca sporządził testament, konieczne będzie wykorzystanie go w roli załącznika do wniosku. Dzięki temu sędzia będzie miał dokładny wgląd w treść wniosku i będzie mógł szybciej podjąć właściwą decyzję co do rozdysponowania majątku. Warto zauważyć, że postępowanie sądowe nie ma charakteru procesu! Mało tego – uczestnikami tegoż postępowania są wszyscy spadkobiercy. Trzeba też pamiętać, że Sąd sam w sobie nie jest zobowiązany do podziału spadku. Jego zadaniem jest wyłącznie określenie, jaka część masy spadkowej przynależy się prawnie konkretnemu spadkobiercy. To w jaki sposób faktycznie dzielony jest dany spadek, zależy już od samych spadkobierców.

Notarialne nabycie spadku – jak wygląda w praktyce?

Podmiotem odpowiedzialnym za sporządzenie potwierdzenia nabycia spadku nie musi być Sąd. Zająć się tym może również notariusz, przy czym warto wiedzieć, że cały proces odbędzie się znacznie szybciej i… drożej. Postępowanie u notariusza trwa najczęściej jeden dzień, chyba że nastąpiły przesłanki, które uniemożliwiają od strony prawnej podjęcia stosownej decyzji w tej sprawie. Co do zasady, notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia dla konkretnego spadkobiercy. Niemniej zasada ta dotyczy wyłącznie tych osób, które dziedziczą ustawowo i testamentalnie. W przypadku zapisów tzw. testamentów szczególnych, pomoc można uzyskać jedynie w Sądzie.

Jak przebiega spadkowe postępowanie notarialne? Rozpoczyna się ono od sporządzenia protokołu dziedziczenia. Co ważne, należy go spisać w obecności wszystkich zainteresowanych osób. Protokół powinien zawierać takie dokumenty jak akt zgonu, odpisy aktów stanu cywilnego spadkobierców ustawowych i oczywiście sam testament, jeśli wcześniej został sporządzony przez spadkodawcę. Mając do dyspozycji wszystkie te dokumenty notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia. Jego obowiązkiem jest też posiadanie rejestru takich aktów, do których dokumentów powinien zostać dołączony.

Podział spadku

Gdy spadkobiercy mają już wszystkie niezbędne dokumenty, konieczne będzie przeprowadzenie tzw. podziału spadku, czyli – mówiąc zwykłym językiem – praktycznego podzielenia całego majątku osoby zmarłej. Zgodnie z tym co napisano wcześniej, takie postępowanie może mieć miejsce w sądzie, u notariusza, ale też może odbyć się w prywatnym gronie spadkobierców (jeśli wyrażą na to zgodę). W takim przypadku umowa może być sporządzona ustnie lub pisemnie. Jeśli jednak spadkobiercy będą zainteresowani rozwiązaniem sprawy za pośrednictwem notariusza, konieczne będzie sporządzenie dokumentu w postaci aktu notarialnego.

Jeśli spadkobiercy nie mogą (w swoim gronie) dojść do porozumienia między sobą, jeden z nich może złożyć wniosek do Sądu Rejonowego o rozpatrzenie tej sprawy. Co ważne, nie jest tu wymagana zgoda pozostałych spadkobierców, dzięki czemu chronione są interesy osób, które mogłyby czuć się poszkodowane. W trakcie postępowania sądowego cały majątek zostanie dokładnie spisany, wyceniony, a następnie przypisany (z nadania Sądu) konkretnym spadkobiercom zgodnie z ich wcześniejszymi udziałami. Może się okazać, że fizyczny podział majątku nie jest taki prosty, co oznaczać będzie przepisanie całej masy na jedną osobę, która następnie spłaci pozostałych spadkobierców. Sąd może też zarządzić sprzedaż całego majątku, a następnie podzielenie uzyskanych w ten sposób środków finansowych zgodnie z udziałem spadkobierców. Prawdę mówiąc jest to rozwiązanie najkorzystniejsze dla każdej ze stron, aczkolwiek niezbędne jest tu rzetelne i uczciwe wycenienie wszystkich aktywów.

Reasumując, postępowanie spadkowe jest bardzo złożonym i skomplikowanym procesem. Jeśli jednak spadkobiercy zgadzają się w nim ze sobą, przekazanie majątku nie będzie większym problemem.